ออกแบบธุรกิจหมุนเวียนเริ่มต้นอย่างไร? Circular Economy

CIRCO Hub Thailand ถ่ายทอดความรู้ด้านการออกแบบหมุนเวียน (Circular Design) แก่กลุ่มผู้ประกอบการกว่า 60 บริษัท ในกลุ่มอุตสาหกรรมอาทิ การบริการ ผลิตบรรจุภัณฑ์พลาสติก และอุตสาหกรรมอาหาร ในกิจกรรม Workshop Circular Economy ที่เป็นส่วนหนึ่งของโครงการ Krungsri ESG Academy 2025 เพื่อส่งเสริมให้องค์กรได้เรียนรู้หลักการออกแบบผลิตภัณฑ์และบริการ ที่มุ่งเน้นการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า ผ่านการวิเคราะห์ห่วงโซ่คุณค่า (Value Chain Analysis) รวมถึงเรียนรู้โมเดลธุรกิจ  5 Circular Business Model & 6 Design Strategies ผ่านการทดลองค้นหาโอกาสในการสร้างผลิตภัณฑ์และบริการที่เหมาะสม รวมถึงสร้างแผนเปลี่ยนผ่านธุรกิจสู่ความยั่งยืน

ความสำคัญของเศรษฐกิจหมุนเวียนในยุคโลกรวน

ความสำคัญของหลักการ “เศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy)” มาจากช่วงการเติบโตทางเศรษฐกิจและประชากรที่เพิ่มขึ้น ส่งผลให้เกิดความต้องการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจำกัด เพื่อนำมาใช้ในการสร้างธุรกิจและทำให้ปริมาณขยะสูงมากยิ่งขึ้น อย่างขยะบรรจุภัณฑ์พลาสติก

ซึ่งแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน ก็เป็นอีกหลักการหนึ่งที่นำมาปรับใช้กับธุรกิจให้อยู่ร่วมกับสิ่งแวดล้อมในระยะยาว โดยมุ่งเน้นการใช้ทรัพยากรให้มีประสิทธิภาพสูงสุด และต้องคำนึงถึงเศรษฐกิจ สังคมและสิ่งแวดล้อมไปพร้อมๆกัน เพื่อให้เกิดการหมุนเวียนของทรัพยากร เพื่อลดการใช้วัตถุดิบใหม่ ลดปริมาณของเสีย และรักษาคุณค่าของทรัพยากรให้อยู่ในระบบนานที่สุด

ออกแบบธุรกิจหมุนเวียนเริ่มต้นอย่างไร

การทำธุรกิจหมุนเวียนต้องเริ่มจากการคิดและวางแผนทั้งระบบ ตั้งแต่การจัดหาวัตถุดิบมาจนถึงการจัดการผลิตภัณฑ์ หรือบริการหลังการใช้งานเพื่อจะนำมาหมุนเวียนใช้ใหม่ได้อย่างไร รวมถึงการเลือกใช้วัสดุหรือพลังงานที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ลดการเกิดของเสียและใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด

เราสามารถวางแผนการทำธุรกิจหมุนเวียนผ่านกรอบแนวคิด “ภูเขาแห่งคุณค่า (Value Hill)” วิเคราะห์วงจรชีวิตของผลิตภัณฑ์ตั้งแต่การผลิต การส่งมอบสินค้า การใช้งานไปจนถึงหมดอายุการใช้งาน ซึ่งแบ่งออกเป็นทั้งหมด 3 ช่วง

 1.ขาขึ้นของภูเขา (Pre-use): ช่วงสร้างผลิตภัณฑ์ ตั้งแต่การหาวัตถุดิบ การผลิต การประกอบผลิตภัณฑ์ และการจัดจำหน่าย ในช่วงนี้มูลค่าของผลิตภัณฑ์จะค่อยๆ เพิ่มขึ้น

2.จุดสูงสุดของภูเขา (Use phase): ช่วงเวลาที่ผู้บริโภคใช้ผลิตภัณฑ์ ซึ่งเป็นช่วงที่ผลิตภัณฑ์มีมูลค่าสูงสุดตามวัตถุประสงค์ของการใช้งาน

3.ขาลงของภูเขา (Post-use): ช่วงเวลาที่ผลิตภัณฑ์หมดอายุการใช้งานหรือไม่เป็นที่ต้องการของผู้บริโภคอีกต่อไป ซึ่งในช่วงนี้มูลค่าของผลิตภัณฑ์จะลดลงอย่างรวดเร็วจนกลายเป็นศูนย์หรือกลายเป็นของเสีย สิ่งที่น่าสนใจคือ เราจะสร้างมูลค่าหรือคุณค่าในช่วงหลังบริโภคอย่างไร

ตัวอย่าง 5 โมเดลการทำธุรกิจหมุนเวียนตามกรอบแนวคิดของ CIRCO

1.Classic Long Life Model โมเดลธุรกิจที่ผลิตสินค้าทดทานและใช้ได้ยาวนาน
ธุรกิจขายสินค้าคุณภาพดีที่มีอายุการใช้งานยาวนาน และทำรายได้จากการขายตัวสินค้าตามปกติ ร่วมกับการให้บริการหลังการขายเพื่อดึงดูดลูกค้า เช่น เครื่องใช้ไฟฟ้า เฟอร์นิเจอร์ หรือ กางเกงยีนส์ เป็นต้น โมเดลนี้มักสื่อสารเรื่องความคุ้มค่าของระยะเวลาใช้งานกับตัวเงิน

2.Hybrid Model โมเดลธุรกิจที่ขายสินค้าและบริการ (สินค้ากึ่งบริการ)
ธุรกิจที่สร้างรายได้และทำกำไรจากการขายวัสดุสิ้นเปลืองควบคู่กับการขายผลิตภัณฑ์ที่ใช้งานได้ยาวนาน เช่น เครื่องทำกาแฟแคปซูล และตลับหมึกเครื่องพริ้นท์ เป็นต้น โดยธุรกิจสามารถทำให้ชิ้นส่วนที่ต้องเปลี่ยนใหม่นั้นกลับเข้าสู่กระบวนการผลิตซ้ำได้ รวมถึงสร้างรายได้จากการขายชิ้นส่วนที่ต้องเปลี่ยนไปเรื่อยๆ (Consumables) และสร้างความสัมพันธ์ระยะยาวกับลูกค้า

• Repair service ยืดอายุการใช้งานผลิตภัณฑ์โดยการรับซ่อมแซมหรืออัปเกรด 
• Recovery ดำเนินการเก็บขยะและคัดแยก เพื่อนำวัสดุมีค่ากลับมาสู่กระบวนการผลิตอีกครั้ง
• Second hand trader นำผลิตภัณฑ์เก่าที่ยังอยู่ในสภาพใช้งานได้กลับมาปัดฝุ่นหรือทำความสะอาดเพื่อขายเป็นสินค้ามือสองให้กับผู้ใช้ใหม่

4.Access Model โมเดลธุรกิจที่ผู้ใช้จ่ายเงินเพื่อใช้งาน
ธุรกิจที่ทำเงินด้วยการเก็บค่าบริการในการใช้งานสินค้าหรือบริการ โดยบริษัทยังเป็นเจ้าของสินค้านั้นอยู่ (ไม่ได้ขายขาดให้ลูกค้า) เช่น บริการเช่ารถ เช่าเครื่องซักผ้า ห้องพัก หรืออุปกรณ์ที่ต้องส่งคืนหรือหยุดใช้งานตามระยะเวลาที่กำหนดเหล่านี้ก็จะช่วยให้ผลิตภัณฑ์เกิดการใช้งานอย่างมีมูลค่า และลดปริมาณการสร้างผลิตภัณฑ์ขึ้นมาใหม่

5.Performance Model โมเดลธุรกิจที่ผู้ใช้จ่ายตามปริมาณหรือระยะเวลาที่ใช้

เหมาะสำหรับเมื่อผลิตภัณฑ์ไม่ได้นำมาใช้อย่างเต็มประสิทธิภาพตลอดอายุการใช้งาน เช่น เครื่องถ่ายเอกสาร หรือแอปพลิเคชันเช่าขี่จักรยาน ซึ่งสามารถเก็บค่าบริการและสร้างความสัมพันธ์ระยะยาวกับลูกค้า รวมถึงทำให้ผลิตภัณฑ์นั้นได้ใช้งานอย่างมีประสิทธิภาพ โดยลูกค้าไม่ต้องซื้อขาด ลูกค้ามักสนใจเรื่องคุณภาพของการบริการมากกว่าตัวผลิตภัณฑ์


เพื่อเปลี่ยนวงจรการเกิดของเสียให้กลับกลายเป็นการเพิ่มคุณค่าของผลิตภัณฑ์ในระยะยาว แนวคิดการออกแบบ Circular Design จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการสร้างอนาคตที่ยั่งยืน และสร้างโอกาสใหม่ๆ ทางธุรกิจในการต่อยอดการพัฒนาที่ยั่งยืนในระยะยาว ชวนติดตามความเคลื่อนไหวเกี่ยวกับ Circular Design ในประเทศไทยเพิ่มเติมได้ที่ CIRCO Hub Thailand